Debata o szkolnictwie wyższym i kondycji nauki w Komisji Trójstronnej

W dniu 24 czerwca 2010 r. w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej w Warszawie odbyło się posiedzenie Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych.

W części dotyczącej szkolnictwa wyższego i nauki:

Sławomir Broniarz poinformował, że w maju ub. r. z inicjatywy NSZZ „Solidarność” odbyło się posiedzenie Zespołu TK ds. usług publicznych, w trakcie którego partnerzy społeczni wysłuchali informacji o działaniach rządu na rzecz innowacyjności gospodarki polskiej. W wyniku prac zespołu oraz powołanej w jego ramach grupy roboczej powstał pakiet dziewięciu propozycji, które wiążą się z tym obszarem. Podkreślił, że zwrócono uwagę na istotny element jakim jest stałe zwiększenie nakładów na naukę 0,6% PKB oraz na szkolnictwo wyższe – 1,2% PKB. Zaapelowano, aby przyjąć zasadę, że wzrost nakładów w każdym kolejnym roku nie może być niższy aniżeli w roku poprzednim. Zaproponowano opracowanie wieloletniej strategii rozwoju innowacyjnej gospodarki. Uznano za celowe przeprowadzenie przeglądu tematów objętych programami operacyjnymi ze względu na konieczność ich dostosowania do potrzeb gospodarki a jednocześnie potencjału badawczego nauki. Ponadto podkreślił, że zdaniem strony związkowej niezbędnym stało się zagwarantowanie środków finansowych w budżecie państwa na utrzymanie ładu płacowego według reguły 3,2,1,1. Podkreślił, że postulowano zagwarantowanie środków finansowych w budżecie państwa na wydatki rzeczowe publicznych szkół wyższych tak, aby stanowiły one 25% kwoty przeznaczonej na utrzymanie ładu płacowego w publicznym szkolnictwie wyższym. Zabiegano o zwiększenie środków finansowych na pomoc materialną dla studentów i to zarówno studiów stacjonarnych jak i niestacjonarnych publicznych i niepublicznych oraz ukształtowanie zasad przyznawania tej pomocy. Ponadto na forum Zespołu postulowano, aby planowane ograniczenie wydatków budżetowych nie obejmowało dotacji na badania statutowe i badania własne uczelni publicznych. Jednocześnie strona związkowa zgłosiła propozycję podwyższenia kwoty, po przekroczeniu której rozporządzanie składnikami majątkowymi uczelni wymaga zgody ministra właściwego ds. skarbu państwa.

S. Broniarz zaznaczył, że przedstawiciele strony rządowej odnieśli się do ostatniej propozycji związków i poinformowali, że są przygotowane zmiany legislacyjne w tym zakresie. Natomiast do pozostałych punktów strona rządowa nie zajęła stanowiska mogącego być wiążącym dla przedstawionych propozycji. Ponadto poinformował, że strona rządowa przekazała swoje wyjaśnienia w omawianych kwestiach.

Podkreślił, że na forum Zespołu ponownie powrócono do tego tematu, co przyczyniło się do omówienia go również na forum Trójstronnej Komisji. Zaznaczył, że dla strony związkowej niezwykle istotne jest, aby działania na rzecz innowacyjności gospodarki polskiej poza sferą werbalną odnalazły także wymiar praktyczny.

Maria Orłowska – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego poinformowała o prowadzonych pracach dotyczących zmian w systemie zarządzania nauką, które obejmują 7 ustaw i ponad 70 rozporządzeń, mających na celu zreformowanie nauki. Obecnie resort nauki pracuje nad szeregiem rozporządzeń, które planuje się do 12 lipca br. uzgodnić w ramach konsultacji społecznych i międzyresortowych, aby w październiku br. mogły wejść w życie. Podkreśliła, iż jedną ze zmian będzie wydzielenie funduszy na naukę i na badania, które zmieniają gospodarkę i mają wpływ na jej innowację. Zabezpieczone zostaną również środki dla młodych naukowców, doktorantów i studentów. Podkreśliła, że Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) będzie dysponowało bardzo znaczącymi środkami, które z roku na rok będą wzrastały – w ustawie zapisano, że są to kwoty nie mniejsze jak 10% wszystkich funduszy przeznaczonych na naukę. Zaznaczyła, że od 1 października br. będzie działać Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN), który oceniać będzie jednostki naukowe według standardów i zasad uznanych na świecie. Pozwoli to na rzeczywiste powiązanie wysokości finansowania z jakością prowadzonych prac badawczych. Zakomunikowała, że duża zmiana dotyczy studiów doktoranckich, które będą na wyższym poziomie międzynarodowym.

Dodała, że obecnie w budżecie szkolnictwa wyższego kwota na stypendia jest to mniej więcej półtora miliarda złotych rocznie. Stypendia są przyznawane uczelniom na podstawie pewnego algorytmu, następnie uczelnia sama decyduje o jego przyznaniu.

Przewodniczący W. Pawlak zabierając głos w dyskusji podkreślił, że ważne jest, aby w praktyce funkcjonowania firmy wydatki na innowację były w jakiś sposób premiowane. Zaznaczył, że ustawa o wspieraniu innowacyjności umożliwia tworzenie centrów badawczo-rozwojowych.

Janusz Sobieszczański – ekspert NSZZ „Solidarność” podkreślił, że na przestrzeni 20 lat finansowanie działalności naukowej oscylowało na poziomie 0,8% PKB. Obecnie od kilku lat utrzymuje się w przedziale pomiędzy 0,3 a 0,4% PKB. Podkreślił, że kryzys dla nauki trwa od 20 lat i należy to zmienić.

Zatem w odniesieniu do nauki zaakcentował, że globalne środki powinny zmierzać do poziomu 0,6% PKB. W kwestii nakładów na szkolnictwo wyższe również zaapelował o ich zwiększenie. Następnie odniósł się do „ładu płacowego” (określonego relacją w odniesieniu do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej) według którego przeciętne wynagrodzenie w grupie profesorów będzie się kształtować według współczynnika 3, w grupie doktorów według współczynnika 2 oraz w grupie asystentów, magistrów według współczynnika 1 i pozostali pracownicy – współczynnik 1. Podkreślił, iż ten ład płacowy zyskał powszechne uznanie i to spowodowało, że w roku 2001 została przyjęta nowela ustawy wprowadzająca zasady tego ładu płacowego (podczas prac końcowych nad kształtem ustawy sformułowanie „odniesienie do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej” zastąpiono „odniesieniem do kwoty bazowej”).

Stanisław Różycki - ekspert OPZZ poinformował, że z dużym uznaniem patrzy na działania podjęte przez MNiSW, które w znacznym stopniu porządkują sytuację w polskiej nauce. Niepokój budzi to, że choć wysiłki resortu nauki zmierzają do jak najlepszego wykorzystania tych środków, które przeznaczone są w naszym kraju na badania i rozwój, to poziom finansowania nauki w Polsce stawia nas na szarym końcu. Przypomniał, że w 2001 r. UE postawiła sobie za cel, że w każdym kraju europejskim poziom finansowania nauki ma wynieść co najmniej 3% PKB. Zaznaczył, że dopóki nie zwiększymy finansowania nauki i szkolnictwa to wszystkie reformy nie dadzą żadnego rezultatu. Podkreślił, że jest to działanie nie tylko dla MNiSW ale dla całego rządu. Dlatego związek domaga się opracowania długoletniego programu, który w perspektywie 5-7 lat pozwoli osiągnąć poziom finansowania nauki w wysokości 3% PKB.

Zaznaczył, że jeśli nie będzie zachęt materialnych i systemu podatkowego, które tego typu działalność będą wspierać to będziemy mieli nadal do czynienia z sytuacją, w której 2/3 czy nawet więcej środków na naukę i szkolnictwo wyższe przeznaczone jest ze źródeł budżetowych a tylko niewielka część środków pozabudżetowych.

Kazimierz Siciński – ekspert NSZZ „Solidarność” odniósł się do ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, która zawiera dwa mechanizmy wspierania innowacyjności: kredyt technologiczny i fundusz innowacyjności w CBR-ach. Natomiast odnośnie kredytu technologicznego – skutecznego narzędzia dla rozwoju innowacyjności – zasugerował, że środki finansowe na ten kredyt mogą zostać przesunięte na inne działania programu operacyjnego innowacyjna gospodarka. Podkreślił, że nakłady na badania naukowe w Polsce spadły radykalnie 0,76% PKB w 1991 do 0,345 PKB w 2008 r. Zauważył że w 2009 r. był kolejny, kilkuset milionowy, spadek nakładów w stosunku do projektu budżetu. Nadmienił, iż w Sejmie obecnie trwa debata na temat wykonania budżetu nauki i szkolnictwa wyższego za rok 2009 r. Podkreślił, że na Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przeznaczono niższe środki, które i tak nie zostały w całości wykonane.

Reasumując podkreślił, ze w Polsce niewiele dzieje się w zakresie zbudowania docelowego modelu innowacyjności.

Anna Kieracińska - ekspert FZZ poparła postulaty przedstawione przez stronę związkową odnośnie nauki i szkolnictwa wyższego. Pozytywnie oceniła wypowiedź wiceministra nauki dotyczącą większego dofinansowania nauk stosowanych. Podkreśliła, że należy zabiegać o zwiększenie funduszy na naukę i opracowania konkretnych kryteriów.

S. Broniarz resumując poinformował, że częstym postulatem pojawiającym się na posiedzeniach Zespołu była potrzeba określenia wieloletniej pozytywnej perspektywy finansowania nauki polskiej. Ponadto istnieje potrzeba opracowania wieloletniej strategii rozwoju innowacyjnej gospodarki, której opracowanie leży w interesie całego państwa. Opowiedział się za kontynuowaniem działań związanych z systemowymi rozwiązaniami dotyczącymi zwiększenia zainteresowania młodzieży wieloma przedmiotami ścisłymi.

M. Orłowska podkreśliła, że wolą Premiera D. Tuska i W. Pawlaka jest również aby zwiększyły się środki na naukę. Przykładem tego było zwiększenie w ubiegłym roku nakładów na naukę w sensie kwotowym.

Odnośnie dostępu przedsiębiorców do środków finansowych podkreśliła, że ponad 5 miliardów zł jest przeznaczone na badania gdzie przedsiębiorcy mogą być beneficjentami tych środków.