Stanowisko zarządu SPPPP ZG ZNP z dnia 8 stycznia 2008 r. w sprawie sytuacji doradztwa zawodowego i poradni psychologiczno-pedagogicznych
Stanowisko
Sekcji Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP
przyjęte przez Prezydium Zarządu Głównego ZNP
8 stycznia 2008 r.
w sprawie sytuacji doradztwa zawodowego i poradni psychologiczno-pedagogicznych
Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP po wszechstronnej analizie obecnego stanu poradni psychologiczno-pedagogicznych, analizie źródeł, podjętych konsultacjach z przedstawicielami środowiska zawodowego oraz partnerami społecznymi, zarówno z własnych obserwacji, jak i przeprowadzanych w Polsce badań naukowych dotyczących strategii rozwiązywania problemów społecznych, prowadzonych m.in. przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (Raport: Diagnoza zaspokojenia przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne potrzeb w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, Anna Frydrychowicz, 2005), wskazuje z jednej strony na coraz większe w naszym społeczeństwie zapotrzebowanie na pomoc świadczoną dziecku i rodzinie, z drugiej - na problemy i zaniedbania w zakresie dostępności do usług poradni psychologiczno-pedagogicznych.
Tymczasem rzeczywistość w której funkcjonują poradnie nie jest im sprzyjająca. Sytuację pogorszyła transformacja systemu społeczno-politycznego i gospodarczego, która obok pozytywnych zmian, zwiększyła jednocześnie obszar ubóstwa, strukturalnego bezrobocia i wykluczenia społecznego. Zachwiała hierarchią wartości i dotychczasowym porządkiem społecznym. Pozbawiła liczne rodziny bezpieczeństwa socjalnego oraz możliwości równego startu edukacyjnego dzieci i młodzieży.
Poradnie stanęły przed zadaniami związanymi z pojawieniem się nowych i trudnych społecznie problemów, zwiększających potrzeby i oczekiwania wobec nich. Toteż, od wielu lat poradnie uzasadniają konieczność rozwoju swojej sieci. Potrzebę tę potwierdzają dane Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, wg. których w roku szkolnym 1992/93 liczba poradni wynosiła 609, w 2002/2003 - 575, a obecnie zmniejszyła się do 565. Fakt postępującego regresu, potwierdzają też dane Ministerstwa Edukacji Narodowej z których wynika, że przy tym samym stanie kadrowym, w roku szkolnym 2004/2005 wydano o 2 516 orzeczeń więcej i aż czterokrotnie więcej (48 249) opinii niż w roku poprzednim. Zapotrzebowanie lokalnych środowisk potwierdzają także sprawozdania GUS z których wynika, że przy zmniejszającej się liczbie dzieci i młodzieży zwiększa się z każdym rokiem potrzeba ich diagnozowania. Według danych Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej na jednego pracownika pedagogicznego poradni, z wyłączeniem doradców zawodowych, przypada średnio ok. 1400 dzieci i młodzieży. Musi to zaważyć na jakości i skuteczności pracy poradni oraz możliwości zaspokojenia różnorodnych potrzeb zarówno uczniów, rodziców, jak i nauczycieli.
Poprawa sytuacji dzieci w środowisku przedszkolnym, szkolnym oraz rodzinnym, a także pomoc dorosłym – nauczycielom i rodzicom będzie zależeć od tego, czy decydenci oświatowi docenią wagę pracy poradni nie tylko poprzez deklaracje i zapowiedzi, ale poprzez merytoryczne i finansowe wsparcie tych placówek, poprzez stworzenie wizji i programu doskonalenia systemu poradnictwa, jak również skutecznego systemu prawnego.
Znaczącym zaniedbaniem merytorycznym ze strony MEN jest brak koncepcji wsparcia metodycznego poradni psychologiczno – pedagogicznych i zamiaru wyposażenia specjalistów – doradców zawodowych, psychologów i pedagogów (także – socjologów) w odpowiednie narzędzia diagnostyczne, jak testy i kwestionariusze, oraz zapewnienia sposobów certyfikacji w zakresie ich stosowania przez uprawnione podmioty (np. uczelnie wyższe, Pracownię Testów Psychologicznych PTP). Przestarzałe narzędzia i normy, nieadekwatne do zjawiska akceleracji rozwoju młodzieży diagnozowanej w poradniach, stawiają pracowników pedagogicznych w sytuacji naruszania zasad rzetelności diagnozy, prognozy i etyki zawodowej. Poradnie nie są w stanie zabezpieczyć ogromnych potrzeb środowiska w którym pracują, przy jednocześnie wzrastających trudnościach. Stan ten potwierdza zarówno diagnoza wynikająca z badań przeprowadzonych przez Sekcję Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP (wyniki ankiety dot. funkcjonowania poradni psychologiczno-pedagogicznych, 2004 r), jak również diagnoza przedstawiona przez Ministerstwo Edukacji Narodowej [Poradnictwo i pomoc psychologiczno-pedagogiczna na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli. Stan obecny, perspektywy i kierunki rozwoju (materiał dla Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP, 2006 r)]. Przeprowadzane badania wskazują na:
- Potrzebę nowelizacji prawa, które ułatwiłoby realizację zadań statutowych poradni
- Rozległy teren działania poradni, przy braku koncepcji rozwoju sieci (na 2873 j.s.t. funkcjonuje 565 poradni)
- Niewystarczającą kadrę, z tendencją do redukcji, przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na specjalistyczną pomoc i ograniczeniach dostępności do usług, w tym profilaktyki
- Wzrastające potrzeby doskonalenia zawodowego pracowników poradni, przy wysokich jego kosztach i braku dostępu do bezpłatnych szkoleń
- Ograniczone, niewystarczające nakłady finansowe na stworzenie odpowiednich siedzib, warunków pracy, wyposażenie poradni (w tym na bazę komputerową z odpowiednim oprogramowaniem i dostępem do Internetu, zakup testów i pomocy dydaktycznych, najnowszej literatury i czasopism) oraz działalność statutową
- Nienależyte warunki w szkołach i placówkach do wczesnej realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, niezapewnienie zdiagnozowanym uczniom możliwości realizacji wniosków postdiagnostycznych
- Niedostosowanie narzędzi badawczych do badań nowej populacji i nowych potrzeb dzieci i młodzieży
- Potrzebę opracowania standardów jakości pracy poradni
W Polsce podjęto wiele inicjatyw wspierających doradztwo zawodowe wyposażając je w narzędzia diagnostyczne i materiały metodyczne. Adresatami tych działań niestety nie są poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Co więcej, decyzja o likwidacji Pracowni Orientacji i Poradnictwa Zawodowego w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej i powołanie Wydziału Poradnictwa Zawodowego w KOWEZiU nie ułatwiła, lecz skomplikowała funkcjonowanie poradni i zatrudnionych w nich doradców. Zależność od dwóch podmiotów: CMPPP i KOWEZiU spowodowała rozległe i negatywne skutki, a ich efektem jest pozbawienie merytorycznego i metodycznego wsparcia, szczególnie doradców zawodowych zatrudnionych w poradniach psychologiczno – pedagogicznych. Zdaniem Związku Nauczycielstwa Polskiego poradnictwo zawodowe, jako statutowa i integralna część działania poradni psychologiczno- pedagogicznej, z pragmatycznego punktu widzenia, powinno być podporządkowane wraz z poradnictwem psychologiczno-pedagogicznym jednej instytucji, w tym przypadku - Centrum Metodycznemu Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, zważywszy także na fakt, że KOWEZiU nie podjął roli i zadań centrum metodycznego dla doradztwa zawodowego realizowanego w poradniach psychologiczno – pedagogicznych.
Ponadto, kompetentne instytucje, takie jak Ministerstwo Edukacji Narodowej, czy KOWEZiU nie starają się podołać potrzebom tego doradztwa, zarówno w zakresie monitoringu, polityki wspierania rozwoju sieci i kadr w poradniach, rozwiązywania bieżących problemów metodycznych i warsztatowych, przygotowania lub zlecania aktualizacji narzędzi badawczych, polityki promocji, systemowego doskonalenia kadr, doradztwa merytorycznego, kreowania kierunków prac legislacyjnych z obszaru doradztwa zawodowego, czy też projektowania wykorzystania funduszy unijnych. Wspierając wszelkie działania innych instytucji i organizacji w sferze doradztwa zawodowego, jak np. OHP i mając tu najlepsze wzory i doświadczenia, nie wykorzystano ich odpowiednio na rzecz doradztwa zawodowego prowadzonego przez poradnie. Zaniechanie rzeczywistego wsparcia dla doradztwa zawodowego przez KOWEZiU i MEN, odpowiedzialnych za przygotowanie poradni psychologiczno – pedagogicznych do nowej roli, po wprowadzeniu reformy oświaty i wdrożeniu koncepcji szkolnego doradcy zawodowego, odbierane jest przez środowisko doradców zawodowych jako działanie hamujące rozwój tych placówek i ich zasobów (m.in. kadr) oraz marginalizujące funkcjonujące w nich doradztwo.
Tymczasem założenia reformy edukacji, konieczność spójnych działań systemowych wspierających ucznia w planowaniu kariery, nakładają na władze oświatowe (rządowe i samorządowe) wymóg komplementarnego wsparcia dla sytemu orientacji i poradnictwa w edukacji. Mimo to, w następstwie nierównomiernego inwestowania i promowania doradztwa zawodowego w obszarze oświaty, poradnie psychologiczno – pedagogiczne nie mają warunków rozwoju, zarówno zaplecza metodycznego, technicznego, jak i kadry doradców zawodowych - dyskryminowanych w poradniach w dostępie do bezpłatnego zdobywania kwalifikacji (studia podyplomowe) oraz systematycznego doskonalenia warsztatu pracy, wiedzy i umiejętności. Brak polityki wspierania i promocji dla potrzeb doradztwa zawodowego w poradniach psychologiczno – pedagogicznych w działaniach MEN, KOWEZiU, KO i organów prowadzących, niedostateczny monitoring funkcjonowania systemu poradnictwa zawodowego w szkołach i poradniach ewidentnie osłabia ten system.
W Polsce potrzebny jest monitoring ogólnego stanu i funkcjonowania doradztwa zawodowego w edukacji. Dotychczas publikowane analizy mają charakter fragmentaryczny lub szacunkowy. Podjęte przez CM PPP prace, mające na celu opracowanie projektu standardów usług i wyposażenia poradni psychologiczno – pedagogicznych, zostały przerwane. Brakuje badań nad stanem wyposażenia warsztatu pracy doradcy zawodowego, wymiaru pensum na zadania doradztwa, jakością i stanem zaplecza testowego, posiadanego oprogramowania komputerowego wspierającego nowoczesne doradztwo, czy literatury i zasobów informacji edukacyjno – zawodowej. Nie prowadzi się badań potrzeb w zakresie edukacji ustawicznej doradców, nad stanem ich kompetencji czy kwalifikacji formalnych. Doradcy z poradni nie mają do kogo zwracać się ze swoimi problemami, nie istnieje bowiem kompetentna instytucja na szczeblu centralnym, regionalnym, wojewódzkim, czy lokalnym, która byłaby nimi zainteresowana.
Nie zaprogramowano żadnych działań ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej, zaadresowanych do poradni psychologiczno – pedagogicznych, by wykorzystać ekspansję finansowania i inwestycji w rozwój polskiego systemu edukacji na rzecz rynku pracy, zaplanowaną na lata 2007 -2015 poprzez wdrażanie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Instytucje Rynku Pracy.
Poradnie nie posiadają informacji o narzędziach możliwych do zastosowania lub dopuszczonych do użytku w poradniach (nie opracowuje ich już CM PPP; nie zajmuje się tym KOWEZiU). Brakuje systemu wsparcia merytorycznego z zakresu medycyny pracy i prawa pracy dla kadry doradców z poradni psychologiczno – pedagogicznych oraz lekarzy – konsultantów udzielającychbezpośredniej pomocy w wyborze kierunku kształcenia zawodowego. W sytuacji tej nie podjęto kontynuacji inicjatywy CM PPP MEN rozpoczętej w 1996 r. cyklem szkoleń dla kadry doradców z poradni psychologiczno – pedagogicznych nt. Wskazań i przeciwwskazań medycznych do nauki i wykonywania zawodu. Implikacją tego unikalnego dla poradnictwa zawodowego wydarzenia miała być publikacja podręcznika oraz aktualizacja kryteriów orzekania i opiniowania przez poradnie psychologiczno – pedagogiczne w sprawach uczniów chorych. Poza jedną edycją – szkoleń zaniechano.
Zważywszy na stan i rozmiary wieloletnich zaniedbań, a jednocześnie rosnące potrzeby w tym segmencie oświaty, Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP oczekuje ze strony Ministerstwa Edukacji Narodowej podjęcia odpowiednich działań zmierzających do podniesienia skuteczności pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym profesjonalnego doradztwa zawodowego.
Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP postuluje:
- podjęcie przez MEN, we współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, inicjatyw wspomagających rozwój poradni (wyrównania standardów: sieci, zaplecza metodycznego, kompetencji i kwalifikacji kadr doradców zawodowych, wyposażenia i zaplecza technicznego),
- podjęcie działań zmierzających do zapewnienia dostępności do podstawowej opieki i pomocy psychologiczno – pedagogicznej (poszerzenia sieci, zwiększenia etatów pedagogicznych, bezpłatnego podnoszenia kwalifikacji i dostępu do różnych form kształcenia),
- zabezpieczenie środków finansowych na pełną realizację zadań statutowych poradni i odpowiednich warunków pracy w poradniach,
- zagwarantowanie dostępu do najnowszych narzędzi badawczych i literatury,
- przywrócenie opieki merytorycznej i metodycznej Centrum Metodycznemu Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej nad doradztwem zawodowym w poradniach.
Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP wnosi o podjęcie natychmiastowych działań naprawczych związanych z dotychczasowymi zaniedbaniami i marginalizacją statutowej roli instytucji poradni psychologiczno – pedagogicznych.
(-) Krzysztof Baszczyński
Wiceprezes ZG ZNP