Raport: Szkolne Talenty Europy
Publikujemy raport fundacji Evidence Institute i ZNP: „Szkolne talenty Europy u progu zmian. Polscy uczniowie w najnowszych badaniach międzynarodowych”.
O czym i na podstawie jakich badań jest ten raport?
• Raport podsumowuje wyniki ostatnich badań PISA, TIMSS oraz PIAAC. Badania PISA i TIMSS to największe badania umiejętności uczniów na świecie. Swoim zasięgiem obejmują wszystkie rozwinięte gospodarki świata. Badanie PIAAC to jedyne międzynarodowe badanie umiejętności dorosłych.
• PISA bada, na ile 15-letni uczniowie potrafią zastosować do rozwiązywania problemów wiedzę i umiejętności wyniesione ze szkoły. W PISA 2015 badano przede wszystkim umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych, ale także umiejętności matematyczne i czytania ze zrozumieniem.
• TIMSS bada osiągnięcia szkolne w matematyce i przyrodoznawstwie. W 2015 roku w Polsce badanie objęło 10-letnich uczniów w 4 roku nauki w szkołach podstawowych.
• Badanie PIAAC realizowane było w Polsce w 2011 i 2012 roku i objęło osoby w wieku 16-65 lat. Badano umiejętności rozumienia tekstu, rozumowania matematycznego oraz wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych.
PODSUMOWANIE KLUCZOWYCH WYNIKÓW
Poziom wiedzy i umiejętności młodych Polaków
• Osiągnięcia polskich 15-latków są powyżej średniej OECD i średniej Unii Europejskiej. W naukach przyrodniczych Polacy zajęli 10 miejsce na 26 krajów Unii Europejskiej biorących udział w badaniu. W czytaniu zajęli 5 miejsce, a w matematyce 8 miejsce. W Unii Europejskiej lepsze wyniki w naukach przyrodniczych uzyskali 15-latkowie z Estonii, Finlandii, Słowenii, Niemiec, Holandii i Wielkiej Brytanii. W czytaniu lepsze wyniki od nas uzyskały tylko Finlandia, Irlandia i Estonia.
• Polska jest krajem mniej zamożnym niż większość krajów europejskich, a polskie rodziny mają średnio niższe wykształcenie i niższe zasoby kulturowe. Po uwzględnieniu czynników społeczno-ekonomicznych wyniki Polski w naukach przyrodniczych przesuwają się z 10 na 4 miejsce w Unii Europejskiej. Pokazuje to wysoką efektywność polskich szkół, które pracują w mniej sprzyjających warunkach społeczno-ekonomicznych.
• Uczniowie 4 klas szkół podstawowych plasują się pod względem wiedzy z nauk przyrodniczych na 3 miejscu w Europie i w pierwszej dziesiątce w matematyce. W matematyce polscy 10-latkowie mają bardzo dobre umiejętności rozumowania matematycznego, ale widoczne są braki w ich wiedzy.
• Polscy uczniowie nie radzą sobie z testem na komputerze tak dobrze, jak ich rówieśnicy w krajach OECD. Pokazuje to znaczne braki w umiejętnościach cyfrowych naszych 15-latków. W PISA 2012 Polska należała do ścisłej czołówki europejskiej, a w PISA 2015 plasujemy się powyżej średniej, ale za najlepszymi krajami. Spadek wyników polskich uczniów między PISA 2012 i PISA 2015 można wiązać z przejściem z testu papierowego na komputerowy.
• Polska jest pod względem liczby zdolnych uczniów w naukach przyrodniczych czwartą siłą Unii Europejskiej. Nasi gimnazjaliści stanowią 7% najzdolniejszych uczniów w UE. Wysoka jakość kształcenia w Polsce powoduje, że przebijamy pod tym względem kraje z większą liczbą ludności, takie jak Włochy czy Hiszpania.
• W gimnazjum chłopcy uzyskali lepsze wyniki w matematyce i naukach przyrodniczych, podobnie jak w większości krajów OECD i UE. W czytaniu znacznie lepsze wyniki mają dziewczęta. Szczególnie duża jest przewaga dziewcząt w czytaniu wśród uczniów słabszych, gdzie znacznie więcej chłopców nie osiąga podstawowego poziomu umiejętności
• Młodzi Polacy posiadają umiejętności na poziomie wyższym niż średnia europejska. Polacy w wieku 16-19 lat posiadają umiejętności czytania ze zrozumieniem znacząco wyższe niż średnio w Europie, a pod względem umiejętności matematycznych są blisko tej średniej.
• Umiejętności dorosłych Polaków nie różnią się od średniej europejskiej lub są poniżej niej. Dorośli Polacy szczególnie słabo wypadają w zakresie umiejętności matematycznych.
Nauczanie i stosunek do nauk przyrodniczych
• Ponad 2/3 polskich uczniów bardzo rzadko lub nigdy nie korzysta z laboratorium na lekcjach przyrody i jest to najwięcej w krajach Unii Europejskiej. Średnio w krajach OECD tylko co trzeci uczeń deklaruje brak lekcji w laboratorium.
• Jedynie 47% polskich 15-latków zadeklarowało, że na większości lub na każdej lekcji nauczyciel tłumaczy związek przekazywanej wiedzy z życiem codziennym.
• Polscy 15-latkowie coraz częściej deklarują, że lubią uczyć się przedmiotów przyrodniczych. Polska i Irlandia odnotowały największy przyrost wskaźnika przyjemności w poszerzaniu swojej wiedzy w obszarze przedmiotów przyrodniczych. Jednocześnie polscy uczniowie rzadziej deklarują zainteresowanie konkretnymi zagadnieniami z zakresu nauk przyrodniczych.
• Dzięki jednolitemu programowi w gimnazjum, w Polsce nie ma różnic w dostępie do nauczania nauk przyrodniczych. W wielu krajach uczniowie słabsi i ze słabiej wykształconych rodzin mają mniej lekcji lub nie uczą się wcale przedmiotów przyrodniczych.
Nierówności, dyscyplina i relacje społeczne w szkole
• Polskie szkoły mają wysoki stopień spójności, wyższy niż średnia dla państw UE. Wyniki polskich gimnazjów są do siebie zbliżone, a różnice pod względem statusu społeczno-ekonomicznego uczniów są mniejsze niż przeciętnie w OECD. Polskie szkoły podstawowe rzadziej dzielą uczniów na klasy ze względu na ich pochodzenie.
• Co piąty polski 15-latek czuje się outsiderem w szkole. Niskie poczucie przynależności do szkoły naszych uczniów powoduje, że pod tym względem Polska zajmuje dalekie miejsce.
• Tylko co trzeci uczeń szkoły podstawowej w Polsce deklaruje, że lubi do niej chodzić. Średnio w krajach uczestniczących w badaniu TIMSS ponad połowa uczniów lubi chodzić do szkoły.
• Polscy 15-latkowie znacznie częściej niż w innych krajach deklarują, że nie lubią współpracować. Mają też przeciętną ocenę wartości współpracy.
• Polscy 15-latkowie czują się „przeciętnie” szczęśliwi. Ich zadowolenie z życia jest bliskie średniemu poziomowi w krajach OECD.
• Polscy uczniowie opuszczają zajęcia podobnie często jak wskazuje średnia w krajach UE. W Polsce opuszczanie zajęć jest równie częste wśród uczniów z rodzin słabiej i lepiej wykształconych.
• Wielu polskich uczniów spóźnia się na zajęcia. Ten wskaźnik jest u nas najwyższy w Unii Europejskiej i wyraźnie powyżej średniej dla UE. Co ciekawe, na zajęcia spóźniają się częściej uczniowie z rodzin o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym. To wyjątkowa sytuacja, gdyż w większości państw to mniej zamożni uczniowie częściej się spóźniają.
Jakość edukacji, kontynuowanie nauki i dalsza kariera
• Poziom wiedzy i umiejętności polskich uczniów jest coraz wyższy, ale powszechność studiów wyższych powoduje, że poziom przeciętnego studenta uległ obniżeniu. Gdyby w Polsce tak jak na początku lat 90-tych nadal na studia szło jedynie 10% najlepszych uczniów, to przeciętny poziom umiejętności studentów na skali PISA wzrósłby z poziomu 630 punktów do poziomu ok. 650-660 punktów. Powszechność studiów wyższych powoduje, że średni poziom umiejętności studentów spadł do 580-590 punktów.
• Od 2000 roku Polska odnotowała jeden z największych wzrostów umiejętności 15-latków w badaniu PISA. Największy skok w wynikach uzyskaliśmy po pierwszej edycji PISA w 2000 roku, która objęła jeszcze uczniów przed reformą z 1999 roku, a więc uczniów liceów, techników i szkół zawodowych. Dodatkowy rok kształcenia w gimnazjach miał szczególnie pozytywny wpływ na byłych uczniów szkół zawodowych. Wpływ ten jest trwały i obecni uczniowie szkół zawodowych w wieku 16 i 17 lat mają wyższe umiejętności niż przed wprowadzeniem gimnazjów.
• Dodatkowe badania na rynku pracy pokazują, że uczniowie, którzy mieli szansę uczęszczania do gimnazjum mają przeciętnie 2-3% wyższe prawdopodobieństwo znalezienia zatrudnienia i zarabiają o 3-4% więcej niż osoby, które spędziły 8 lat w szkole podstawowej. Przekłada się to na wzrost zatrudnienia o ok. 4-5 tys. osób w każdym roczniku byłych uczniów i średni wzrost wynagrodzeń o ok. 60 złotych w każdym miesiącu.
• Polscy 15-latkowie rzadziej niż ich rówieśnicy z innych państw widzą siebie jako inżynierów i pracowników związanych z badaniami naukowymi w zakresie nauk ścisłych i o życiu. Tylko 6,4% planuje taką karierę w Polsce w porównaniu ze średnio 7,6% uczniów w Unii Europejskiej. Tylko 1,4% 15-latków, w tym niemal wyłącznie chłopcy, oczekuje, że będzie pracować w branży ICT. Zawody medyczne są wśród polskich uczniów częściej wskazywane jako oczekiwana ścieżka kariery, niż zawody inżynieryjne.
• Nawet bardzo zdolni 15-latkowie rzadziej planują karierę związaną z naukami przyrodniczymi. Wśród zdolnych polskich uczniów tylko co trzeci planuje taką karierę w porównaniu z ponad 40% średnio w UE czy blisko 60% w Portugalii.