Warunki wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla nauczycieli tzw. trzynastki
1. Podstawa prawna:
Art. 48 ustawy Karta Nauczyciela oraz ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160 poz. 1080 z póź. zm.).
Z zapisu art. 4 ust. 1 wyżej cytowanej ustawy wynika, iż dodatkowe wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Do ustalenia podstawy dodatkowego wynagrodzenia rocznego, od której oblicza się 8,5%, nie należy wliczać wynagrodzenia, które z pracą nie jest bezpośrednio związane.
2. Tryb przyznawania dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Z art. 2 w.w ustawy wynika, iż warunkiem nabycia prawa do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości jest przepracowanie u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Pracownik zaś, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy (art.2 ust.2). Warunku przepracowania co najmniej 6 miesięcy nie stosuje się w przypadkach określonych w art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym… m.in. w przypadku zatrudnienia nauczyciela w trakcie roku kalendarzowego zgodnie z organizacją pracy szkoły.
Pewne wątpliwości mogą wystąpić w przypadku, gdy stosunek pracy jest nawiązany z nauczycielem już po rozpoczęciu roku szkolnego (tj. po dniu 1 września). Użyte w art.2 ust.3 pkt.1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym… – określenie „nawiązanie stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem zgodnie z organizacją pracy szkoły” jest sformułowaniem wymagającym dodatkowej interpretacji. W doktrynie przyjmowało się, że dotyczy ono roku szkolnego, a więc stosunków pracy nawiązanych od 1 września i trwających co najmniej do 31 sierpnia następnego roku. Jednakże taka wykładnia treści przepisu wydaje się być zbyt rygorystyczna – przede wszystkim ze względu na fakt, że organizacja pracy szkoły jest pojęciem szerszym niż rok szkolny. Organizacja ta nie określa bowiem tylko okresu trwania roku szkolnego, w tym ferii (tak jak jest to w przypadku rozporządzenia MENiS z dnia 18 kwietnia 2002r. w sprawie organizacji roku szkolnego Dz.U.z 2002r. nr 46 poz.432), ale obejmuje także swym zakresem inne kwestie np. plany nauczania, zasady tworzenia oddziałów, zasady organizacji indywidualnego nauczania, dodatkowych zajęć edukacyjnych, zastępstw, godzin ponadwymiarowych, jak i wielu innych elementów. Z tego względu należy stanąć na stanowisku, że przyjmowanie założenia, iż „organizacja pracy szkoły” jest tożsama z „rokiem szkolnym” jest nieprawidłowe, ze względu na szerszy charakter tego pierwszego pojęcia. Ponadto Karta Nauczyciela umożliwia zatrudnianie nauczycieli także w trakcie roku szkolnego (a więc również po 1 września) i jest to również zatrudnienie powstałe na skutek potrzeby wynikającej z organizacji pracy szkoły (np. art.10 ust.7 KN). W związku z tym zatrudnienie nauczyciela w trakcie roku szkolnego na zastępstwo nieobecnego nauczyciela, jest zatrudnieniem nawiązanym zgodnie z organizacją pracy szkoły, i dlatego do stosunku pracy takiego nauczyciela stosuje się treść art.2 ust.3 pkt 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym… uprawniającym do tzw. 13-tki (oczywiście w wysokości proporcjonalnej do okresu faktycznie wypracowanego), mimo nieprzepracowania co najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym u danego pracodawcy.
Istnieje również wątpliwość czy nauczyciel zatrudniony w danym roku kalendarzowym na dwie kolejne umowy terminowe, (między którymi była ponad trzymiesięczna przerwa) może otrzymać tzw. „trzynastkę”. Przykład – nauczyciel został zatrudniony w okresie od 1 lutego do 23 czerwca 2006 r. a następnie od 15 października do 22 grudnia 2006 r. na czas określony. Mimo, iż były to odrębne umowy o pracę zawarte w dwóch różnych latach szkolnych, nauczyciel ten w roku kalendarzowym 2006r. przepracował łącznie 7 miesięcy i uzyskał prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, ponieważ spełnił warunek przepracowania u jednego pracodawcy co najmniej sześciu miesięcy w danym roku kalendarzowym. Naszym zdaniem uprawnionym jest nawet stanowisko, że prawo do tzw. 13-tki nauczyciel ten uzyskałby również w sytuacji przepracowania u danego pracodawcy mniej niż 6 miesięcy, ze względu na fakt zatrudnienia go zgodnie z organizacją szkoły (art.2 ust.3 pkt 1). Dla wyjaśnienia tego problemu użyteczne będzie stanowisko, jakie zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 września 1995 r. I PZP 23/95 (OSN 1996, nr 5 poz.5, poz. 73), z którego m.in. wynika przesłanka nabycia prawa do nagrody rocznej jest spełniona także wtedy, gdy pracownik był zatrudniony w tym zakładzie na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę na czas określony, choćby między tymi umowami wystąpiła przerwa w dniu ustawowo wolnym od pracy.
3. Okresy zatrudnienia, które nie upoważniają nauczyciela do dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Przy naliczaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie powinno być uwzględniane wynagrodzenie otrzymywane m.in. w okresie:
-pozostawania przez nauczyciela w stanie nieczynnym,
-przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia,
-przebywania na urlopie udzielonym w celu dokształcania się (art. 68 KN),
-niezdolności do pracy z powodu choroby,
-poszukiwania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę,
-poszukiwania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę,
-sprawowania opieki nad dzieckiem do 14 lat,
-wykonywania badań lekarskich
-szkolenia BHP,
-załatwiania spraw osobistych i rodzinnych,
-przebywania na szkoleniu,
We wszystkich wymienionych wyżej przypadkach nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia, nie jest to jednak wynagrodzenie za pracę, lecz wynagrodzenie wypłacane nauczycielowi w sytuacjach, kiedy z różnych przyczyn nie może on wykonywać pracy, a przepisy prawa uznają te przyczyny za usprawiedliwione.
Szczególne wypadki utraty prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Pracodawca nie wypłaca pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wypadkach:
-nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy, trwającej dłużej niż 2 dni,
-stawiania się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,
-wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,
-rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
4. Ograniczone uprawnienia nauczyciela do „trzynastki” w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia a także urlopie wychowawczym i urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego.
Nauczyciel przebywający zgodnie z art. 73 Karty Nauczyciela na urlopie dla poratowania zdrowia, zachowuje prawo do wynagrodzenia, nie jest to jednak wynagrodzenie za pracę w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej.
Na podstawie art.2 ust.3 pkt 6 w.w przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadkach korzystania z urlopu wychowawczego, z urlopu dla poratowania zdrowia, przez nauczyciela z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego. Nauczyciel przebywający część roku kalendarzowego (8 miesięcy) na urlopie dla poratowania zdrowia (jak też innych urlopów wskazanych treścią przepisu), nie otrzymuje za ten okres „trzynastki”, natomiast za pozostałe 4 miesiące pracy w szkole otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie roczne w wysokości proporcjonalnej zgodnie z art.2 ust.2 ww. ustawy. W sytuacji przebywania nauczyciela na urlopie dla poratowania zdrowia przez cały rok kalendarzowy nie należy mu się „trzynastka” za ten okres.
Należy nadmienić, iż od kilku lat trwały spory, czy tzw. trzynastka przysługuje nauczycielem za czas przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia. Istniejące w tym względzie rozbieżności zostały rozstrzygnięte w uchwale SN z 10 października 2000 r., III ZP 22/00 (OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 142). W wymienionej uchwale Sąd Najwyższy uznał, iż przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego wypłacanego na podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej nie uwzględnia się wynagrodzenia otrzymanego przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia.
5. Ogólne zasady wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne jest wypłacane z wyodrębnionych na ten cel środków na wynagrodzenia. Wypłata następuje nie później niż w ciągu pierwszych 3 miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie. Jedynie w przypadku, gdy z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, wtedy wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.