Projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
ZPE/022/5/BM/10 2010-02-16
Pani
Jolanta Fedak
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Warszawa
Zarząd Główny Związku Nauczycielstwa Polskiego przekazuje poniżej swoją opinię do projektu ustawy z dnia……. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej.
Na wstępie należy zauważyć, że zaproponowane rozwiązania dotyczące opieki nad dzieckiem i jego rodziną są rozsądne i zgodne z założeniami współczesnej myśli pedagogicznej. Położony został nacisk na pomoc i wsparcie przede wszystkim rodziny dziecka, a głównym celem działań instytucji i osób wymienionych w ustawie jest jego powrót do rodziny biologicznej oraz rozwój rodzinnych form opieki zastępczej. Zwrócono uwagę na preselekcję osób, którym powierzane będą dzieci (zakaz zatrudniania osób nieposiadających pełni praw rodzicielskich, niewywiązujących się z obowiązku alimentacyjnego lub które popełniły przestępstwo), zadbano także o zabezpieczenie finansowe i socjalne (w tym urlopy i uprawnienia emerytalne) osób pełniących funkcje rodzin zastępczych lub kierujących rodzinnym domem dziecka, choć oczywiście można dyskutować o ich wysokości. W porównaniu do przedstawionych w marcu 2008 r. Założeń do ustawy o systemie opieki zastępczej nad dzieckiem propozycje zawarte w powyższym projekcie ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej są zdecydowanie bardziej przemyślane i spójne.
Niestety, nie wszystkie rozwiązania możemy zaakceptować.
- Podtrzymujemy naszą opinię z 2008 r., że aby praca asystenta rodzinnego mogła być efektywna, nie może on mieć pod opieką więcej niż 10 rodzin. Uważamy, że tylko wtedy będzie on mógł na tyle głęboko rozpoznać sytuację rodziny, by rzetelnie jej pomóc. To przecież na asystencie będzie w największym stopniu spoczywała odpowiedzialność za przyszłe losy danej rodziny. Od jego merytorycznego przygotowania, zaangażowania i ilości czasu, który będzie mógł bezpośrednio przeznaczyć rodzinie będzie w największym stopniu zależał jej sukces w „osiągnięciu podstawowego poziomu stabilności życiowej” i utrzymanie (lub odzyskanie) możliwości wychowywania własnych dzieci. Jeżeli asystent będzie miał pod opieką 20 rodzin, a przecież na pewno tak będzie, bo już wiadomo, że asystentów będzie zbyt mało – w uzasadnieniu do ustawy mówi się o docelowo co najmniej 1 asystencie na gminę ok. roku 2020 (dokładnie 2.971 asystentów na ok. 2.500 gmin) – to trudno oczekiwać zauważalnej poprawy w sytuacji tych rodzin, a jednocześnie tym większe są szanse na frustracje i wypalenie zawodowe asystentów. Dlatego ponownie proponujemy, by asystent, podobnie jak koordynator, mógł mieć pod opieką nie więcej niż 10 rodzin.
- Nie do przyjęcia są dla nas zapisy pozbawiające nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych prawa do utrzymania zatrudnienia na podstawie Karty Nauczyciela. Pragniemy przypomnieć, że ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. wprowadzająca do Karty Nauczyciela art. 1 ust. 1a, była wynikiem konsensusu zawartego z ówczesnym rządem, poprzedzonego wieloma rozmowami, debatami, a także protestami środowiska. Przesunięcie placówek opiekuńczo-wychowawczych z systemu oświaty do systemu pomocy społecznej spowodowało, że pracownicy ci utracili m.in. status pracowników szkół (placówek) specjalnych, a co za tym idzie uprawnień do wcześniejszych emerytur, nie są również objęci ustawą o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, ani ustawą o emeryturach pomostowych. Jedynym ustępstwem rządu na ich rzecz było właśnie utrzymanie prawa do zatrudnienia na podstawie Karty Nauczyciela do momentu zakończenia pracy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Na mocy tego porozumienia, od roku 2004 nie zatrudnia się nowych pracowników pedagogicznych na podstawie Karty Nauczyciela. Z danych MPiPS wynika, że na koniec 2008 r. na tej podstawie zatrudnionych było 2.657 pracowników (na ogółem zatrudnionych 13.384). Nie jest to więc dominująca grupa pracownicza, a z roku na rok ta liczba się zmniejsza. Koszty ich zatrudnienia (bo zapewne to jest podstawą tej zmiany) nie stanowią ciężaru nie do udźwignięcia przez organy prowadzące. Prawdziwy problem, który należałoby rozwiązać w tej ustawie, to rotacja pracowników pedagogicznych – samorządowych, zatrudnionych na podstawie ustawy o pracownikach samorządowych. Do Zarządu Głównego ZNP wciąż napływają skargi, że dyrektorzy placówek opiekuńczo-wychowawczych stale zmuszają tych pracowników do pracy powyżej normy ustawowej bez dodatkowego wynagrodzenia. Od lat postulujemy określenie dla tej grupy pracowników wymiaru godzin pracy wykonywanej bezpośrednio z dzieckiem (tzw. pensum), np. w wysokości 30 godzin tygodniowo, pozostały czas pracy przeznaczony byłby na inne czynności.
- Całkowicie niezrozumiałe są dla nas zmiany dotyczące ośrodków adopcyjno-opiekuńczych. Zmiany związane z realizowanymi przez nie zadaniami (a właściwie ograniczanie ich – notabene słusznie – do czynności związanych z procesem przysposabiania dzieci) nie tłumaczą wcale potrzeby ich likwidacji. Wystarczającą formą byłoby, naszym zdaniem, przekształcenie albo zwykła zmiana nazwy (i ustawowo określona zmiana zadań). Jednak najbardziej bulwersującym jest pomysł wygaszania stosunków pracy z pracownikami tych ośrodków. Uważamy za skandal, że w taki sposób rząd zamierza pozbawić ich uprawnień przysługujących w przypadkach rozwiązania stosunków pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Jest to nierówne traktowanie tych pracowników, przeciwko czemu stanowczo protestujemy.
Należy zwrócić uwagę na – naszym zdaniem – błąd redakcyjny w art. 44 ust. 1 pkt 2 lit. b i c – „karta szczepień” to rodzaj „dokumentacji o stanie zdrowia dziecka”, a nie „dokument szkolny”, zatem powinna być wymieniona w lit. b. Ponadto w tekście znajduje się wiele błędów tzw. literówek (np. powtarzający się w różnych miejscach „Kodek cywilny”, czy „piecza zstępcza” w art. 52), ale też ortograficzne (np. w art. 180 pkt 5).
(-) Krzysztof Baszczyński
Wiceprezes ZG ZNP
Do wiadomości:
Kol. Wiesława Taranowska
Wiceprzewodnicząca OPZZ
Warszawa
MINISTER PRACY I POLITYKI SPOŁECZNF.J
Jolanta Fedak
Warszawa, dnia 5. V. 2010 r.
DSR-II-021-2-AB/10
Pan
Krzysztof Baszczyński
Wiceprezes Zarządu Głównego
Związku Nauczycielstwa Polskiego
Szanowny Panie Prezesie,
Odpowiadając na pismo z dnia 16 lutego 2010 r., znak: ZPE/022/5/BM/10, zawierające uwagi do projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, uprzejmie informuję:
Projekt ustawy jest efektem tworzenia nowych rozwiązań w zakresie polityki rodzinnej państwa. Analiza praktyki oraz dane statystyczne i badania naukowe wskazują, że aktualny model organizacji opieki nad dzieckiem i rodziną nie zapewnia pożądanych kierunków zmian w tym zakresie. Przedkładany projekt ustawy w sposób kompleksowy reguluje problematykę wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej w tym: działania profilaktyczne skierowane do rodzin zagrożonych dysfunkcją lub przeżywających trudności, zbudowanie mechanizmów pracy z rodziną dziecka, organizację systemu pieczy zastępczej oraz problematykę usamodzielnień pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej. Proponowane regulacje są zgodne z trendami europejskimi i dostosowane do zaleceń UE. Wśród kierunków proponowanych rozwiązań wymienić należy między innymi:
1) położenie głównego nacisku na utrzymanie dzieci w ich naturalnym środowisku, a więc w rodzinie dziecka. Projekt zakłada wzmocnienie działań profilaktycznych i doskonalenie metod pracy z rodziną na rzecz pozostawienia w niej dziecka lub powrotu do niej dziecka. Zakłada się wprowadzenie różnorodnych form środowiskowej pomocy rodzinom dysfunkcyjnym;
l
2) wprowadzenie i wzmocnienie, w ramach profilaktyki, działań asystentów rodziny, których zadaniem będzie prowadzenie systematycznej, bezpośredniej pracy z rodziną mającą trudności w prawidłowym funkcjonowaniu;
3) doskonalenie i rozwój współpracy pomiędzy przedstawicielami instytucji (m.in. szkoły, policji, służby zdrowia, pomocy społecznej, sądów), które mają kontakt z dzieckiem i jego rodziną, w celu wspomagania rodziny w działaniach na rzecz poprawy jej sytuacji,
4) stopniowe wprowadzanie zasady (poza szczególnymi wyjątkami), że w placówkach opiekuńczo - wychowawczych nie mogą przebywać dzieci do 10 roku życia. Dzieci te, jeżeli będą musiały znaleźć się poza rodziną, umieszczane będą wyłącznie w rodzinnych formach pieczy zastępczej;
5) dalszy rozwój rodzinnej pieczy zastępczej poprzez zaproponowanie rozwiązań, które zachęciłyby do tworzenia takich form pieczy;
6) zapewnienie osobom sprawującym funkcję rodziny zastępczej lub osobom prowadzącym rodzinny dom dziecka odpowiedniego wsparcia zarówno merytorycznego, jak i finansowego oraz zapewnienie rozwoju i stabilizacji zawodowej (zawodowe rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka) m.in. przez zabezpieczenie prawa do przerwy w wykonywaniu obowiązków, uznanie okresu sprawowania funkcji zawodowej rodziny zastępczej i prowadzenia rodzinnego domu dziecka do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze;
7) dalszy rozwój rodzinnych domów dziecka, jednak odmiennie niż w chwili obecnej zorganizowanych i usytuowanych w systemie. Rodzinne domy dziecka stanowić będą rodzinną, a nie jak obecnie, instytucjonalną formę pieczy zastępczej.
Odnosząc się do zgłoszonych przez Państwo uwag, uprzejmie informuję, że zostały one poddane dokładnej analizie, w szczególności pod kątem zakładanego celu ustawy i możliwości finansowych budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka.
Uwaga pierwsza nie może zostać zaakceptowana. Zadaniem asystenta rodziny będzie całościowe wspieranie rodzin wychowujących dzieci, zagrożonych różnymi dysfunkcjami. Powinien on reagować na sygnały wskazujące na powstawanie w rodzinie problemów związanych z jej prawidłowym funkcjonowaniem, otrzymywane z różnych źródeł: od pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej, od pedagoga szkolnego, z policji czy też od pielęgniarki środowiskowej. Rola asystenta polegać będzie na aktywnym wspieraniu rodziny wychowującej dzieci, w której mają miejsce problemy trudne do pokonania samodzielnie przez
tę rodzinę. Oznacza to, że asystent rodziny będzie skupiał swoją działalność na rodzinach z dziećmi. Działania asystenta rodziny będą wspierać działania pracownika socjalnego, do zadań którego będzie należało zdiagnozowanie sytuacji rodziny i wskazanie, jakiego rodzaju pomoc będzie rodzinie potrzebna. Liczba rodzin pozostających pod opieką asystenta powinna być dostosowana do ilości wykonywanych przez niego zadań i stopnia złożoności problemów, jakie w rodzinie występują. Zatem wskazane w projekcie ustawy 20 rodzin, .to maksymalna liczba rodzin, z którą asystent może prowadzić efektywną pracę, przy założeniu, że problemy nie są złożone. Decyzję w sprawie powierzenia asystentowi opieki nad daną rodziną będzie podejmować gmina, uwzględniając zakres i charakter pracy z tymi rodzinami. Liczba asystentów rodziny w gminie (a tym samym liczba rodzin, które może mieć pod opieka asystent) jest także uzależniona od możliwości finansowych i potrzeb danej gminy, dlatego zakłada się stopniowe dochodzenie do wyznaczonego celu. Przewiduje się wprowadzenie programów rządowych i resortowych na dofinansowanie w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zadań własnych gminy i powiatu z zakresu realizacji zadań wspierania rodziny oraz systemu pieczy zastępczej, w szczególności na pokrycie części wydatków związanych z powołaniem asystentów rodziny, koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej oraz prowadzeniem szkoleń, dla rodzin zastępczych i osób kierujących rodzinnymi domami dziecka.
Odnosząc się do uwagi drugiej uprzejmie informuję, że głównym celem wprowadzenia zmian w dotychczasowych zasadach działania placówek opiekuńczo - wychowawczych jest zabezpieczenie dobra dziecka tam umieszczonego. Projektowane rozwiązania umożliwiają jak najdłuższy pobyt dziecka w rodzinie własnej oraz wprowadzenia nowych, nowoczesnych rozwiązań w systemie pieczy zastępczej. Przygotowywana ustawa daje pierwszeństwo w sprawowaniu opieki rodzinom dzieci, a jeżeli jest to niemożliwe, to przede wszystkim umożliwia umieszczenie dziecka w rozbudowanych strukturach-rodzin zastępczych.
W nowoczesnym systemie pieczy zastępczej powinna też zmienić się rola i sposób działania placówek opiekuńczo - wychowawczych. Projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wprowadza rozwiązania zmierzające do przekształcenia obecnych placówek opiekuńczo - wychowawczych w małe placówki, w których warunki życia będą zbliżone do domowych. Placówki te, zgodnie z projektem ustawy, powinny liczyć nie więcej niż 14 dzieci. Docelowo instytucje te będą przeznaczone tylko dla dzieci od l O roku życia, wymagających szczególnej opieki lub działań terapeutycznych, które mają trudności w przystosowaniu się do życia rodzinnego. Placówki te powinny zapewnić dzieciom stabilne środowisko wychowawcze, polegające m. in. na nawiązaniu więzi emocjonalnych z wychowawcą. Aby to osiągnąć, niezbędny jest dłuższy kontakt wychowawcy z dzieckiem, niż to wynika z obecnego zatrudnienia na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, póz. 674, z późn. zm.). Potrzeba dłuższego kontaktu wychowawcy z dzieckiem jest jedną z przesłanek, dla których przyspieszono wygaszanie uprawnień pracowników zatrudnionych na podstawie Karty Nauczyciela.
Podkreślić ponadto należy, że od l stycznia 2004 r. Karcie Nauczyciela podlegają tylko wychowawcy zatrudnieni w placówkach opiekuńczo - wychowawczych przed tym terminem. Od 2004 r. w placówkach opiekuńczo - wychowawczych wychowawcy są zatrudniani jako pracownicy samorządowi. Rozwiązanie to różnicuje warunki zatrudnienia osób, które wykonuj ą takie same zadania. Dualistyczny sposób zatrudniania wychowawców powoduje, że w placówkach powstają sytuacje konfliktowe w gronie pracowników oraz pomiędzy dyrektorami a pracownikami. Nie sprzyja to tworzeniu dobrej atmosfery w placówkach opiekuńczo - wychowawczych, a tym samym ma niekorzystny wpływ na wychowanków. Taki stan prawny należy zatem uporządkować. Projektowana ustawa przewiduje, że wychowawcy zatrudnieni w placówkach opiekuńczo -wychowawczych przed 2004 r. będą podlegali Kracie Nauczyciela jeszcze przez 2 lata od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy.
Odnosząc się do uwagi trzeciej informuję, że na skutek zgłoszonych w toku konsultacji z partnerami społecznymi uwag, w projekcie ustawy zaproponowano nowe rozwiązania dotyczące funkcjonowania ośrodków adopcyjnych. W związku z projektowanym powierzeniem (jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej) marszałkowi województwa prowadzenia procedur adopcyjnych, konieczne jest zlikwidowanie ośrodków adopcyjne - opiekuńczych w powiecie. Pracownicy likwidowanych publicznych ośrodków adopcyjno - opiekuńczych staną się pracownikami starostwa powiatowego. Jeśli natomiast starosta wyznaczy, jako organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, jednostkę organizacyjną powiatu, pracownicy likwidowanych publicznych ośrodków adopcyjno - opiekuńczych staną się pracownikami organizatora.
W przypadku, gdy likwidowany publiczny ośrodek adopcyjno - opiekuńczy prowadził wojewódzki bank danych, pracownicy takiego ośrodka, którzy zajmowali się procedurami adopcyjnymi, staną się pracownikami urzędu marszałkowskiego. Natomiast, gdy marszałek województwa utworzy ośrodek adopcyjny i wyznaczy go do prowadzenia wojewódzkiego banku danych, pracownicy ci stają się pracownikami tego ośrodka.
Natomiast jeśli chodzi o niepubliczne ośrodki adopcyjno - opiekuńcze, będą one mogły przygotowywać osoby zgłaszające gotowość do przysposobienia dziecka oraz prowadzić procedury przysposobienia dziecka, do czasu wygaśnięcia zawartej ze starostą umowy o realizacji zadania, którego przedmiotem jest prowadzenie ośrodka adopcyjno - opiekuńczego, nie dłużej jednak niż przez okres 3 lat od dnia wejścia ustawy w życie. Jeśli ośrodek taki
prowadzi obecnie wojewódzki bank danych, po wejściu ustawy w życie, będzie mógł zostać wyznaczony przez marszałka województwa do prowadzenia wojewódzkiego banku danych, również do czasu • wygaśnięcia zawartej ze starostą umowy o realizacji zadania, którego przedmiotem jest prowadzenie ośrodka adopcyjno - opiekuńczego, nie dłużej jednak niż przez okres 3 lat od dnia wejścia ustawy w życie. Po tym okresie marszałek województwa będzie mógł podjąć decyzję, czy podpisać z tymi ośrodkami umowę o prowadzenie procedur adopcyjnych, tak jak obecnie starosta podejmuje decyzję, czy umowy przedłużać.
Z szacunkiem
MINISTER
wz. Jarosław Duda
SEKRETARZ STANU